Afscheid nemen en rouw voor het overlijden
Hoe kun je afscheid nemen? Iedereen beleeft dit op zijn eigen unieke manier. Het is een heel individuele ervaring en proces. Er kunnen in deze periode heel wat uiteenlopende emoties op je afkomen. We geven je daarom graag enkele tips over hoe je afscheid kan nemen en hoe je met deze eventuele emoties kan omgaan. Wat met waarden, normen, geloof, gebruiken en rituelen? Daarnaast willen we je informeren over enkele administratieve zaken die je mogelijk al kan voorbereiden.
Wat vind je hier?
Brontekst: Palliatieve Zorg Vlaanderen
Afscheid nemen
Afscheid nemen is belangrijk. Probeer daarom in gesprek te gaan of haal samen herinneringen op. Afscheid nemen hoeft niet altijd uitgesproken te worden. Soms zegt een blik of een gebaar meer dan woorden. Het is vooral belangrijk om te zoeken naar een manier van afscheid nemen die goed voelt voor jullie.
- Schrijf een brief die je voor het overlijden kan overhandigen. Je kan hierin al je gevoelens, gedachten en beslommeringen nog kwijt. Het opent eventueel gesprekken waar je belangrijke rituelen, waarden en normen van je naasten kan bespreken.
- Betrek kinderen en jongeren. Ook zij kunnen baat hebben om op een creatieve manier hun gedachten te uiten. Op die manier kunnen ze nauw betrokken worden bij het levenseinde. Hierdoor kunnen ze het beter begrijpen en zich voorbereiden op wat er gaat gebeuren. Dit kan mogelijk helpen in hun rouwproces.
- Maak film- en geluidsopnames. Vergeet niet om dit op een veilige plaats op te slaan. Whatsapp audio fragmenten kunnen bijvoorbeeld maar gedurende een korte periode beluisterd worden.
Als je naaste graag een boodschap of tastbare herinnering wil nalaten, zijn er verschillende mogelijkheden. We sommen onderstaande enkele opties op:
De mensen van Amfora vzw blikken terug op het leven en praten over het naderende afscheid. Ze schrijven dit daarna uit in een persoonlijk verhaal en verwerken het in een artistiek boek.
Eveline Coppin van Wat ik nog zeggen wou, interviewt mensen die niet lang meer te leven hebben over hun inzichten, keerpunten, houvasten en bijzondere herinneringen. Ze giet deze woorden in een vlot geschreven tekst en maakt een boek met zelfgekozen foto’s.
Alexandra Hustinx van de essentie, helpt om brieven na te laten voor dierbaren. Ze luistert naar het verhaal en helpt onder woorden te brengen wat er nog echt gezegd wil worden. De brieven worden samen met enkele betekenisvolle voorwerpen verpakt in een gepersonaliseerde doos.
Indien je naaste een professionele videoboodschap wil nalaten, kan Het Videotestament hiermee ondersteunen.
WhatsApp is een dankbaar communicatiemiddel. Vergeet echter niet dat je archief in je account niet oneindig is. Niet in grootte en niet in tijd. Na enkele maanden zullen afbeeldingen en video’s niet meer beschikbaar zijn. Zitten er nog waardevolle berichtjes, foto’s of filmpjes van je naaste in je WhatsApp? Bewaar deze dan zeker elders.
Rouw voor het overlijden
Je bent als mantelzorger misschien nog werkzaam, je hebt misschien (klein)kinderen of je zorgt nog voor iemand anders. Je kan als mantelzorger te maken krijgen met heel wat uiteenlopende emoties en dat is heel normaal. Je neemt niet alleen afscheid van je dierbare, maar ook van het leven dat jullie samen beleven.
Het is niet vreemd dat heel uiteenlopende stemmingen of behoeften elkaar opvolgen. Met emoties als kwaadheid, onmacht, schuld en verdriet, ervaar je al een vorm van rouw en verlies. Ook positieve gevoelens zijn belangrijk: dankbaarheid, hoop, opluchting, liefde, vertrouwen, … Probeer deze gevoelens toe te laten en te benoemen.
Laat ook onverwachte of ongewenste emoties toe, zoals kwaadheid of schuldgevoelens. Veroordeel jezelf niet om deze gevoelens, maar probeer ze er gewoon te laten zijn. Gevoelens zeggen niets over wie je bent, enkel wat je op dat ogenblik ervaart.
Het is ook oké om je emoties soms wat naar de achtergrond te duwen of afleiding te zoeken. Dit kan je helpen om even tot rust te komen of wat energie op te doen. Iedereen verwerkt een proces op zijn of haar eigen manier. Het is belangrijk om elkaar daarin ruimte te geven.
Hoe moeilijk het soms is, het kan helpen om je gevoelens te uiten. Als je dat wil, wees dan niet bang om met je omgeving in gesprek te gaan over wat jullie overkomt en wat dit met jullie doet. Daardoor voorkom je misverstanden en kun je elkaar beter begrijpen. Iets samen dragen verandert misschien niets aan de situatie, maar kan wel helpen om het draaglijker te maken. Probeer elkaars reacties en tempo te respecteren.
Weet dat er geen regels zijn om met deze moeilijke periode om te gaan. Denk niet dat er iets mis is met je omdat je aan niets anders meer kunt denken, of omgekeerd, dat je er te weinig mee bezig bent. Hoelang je met iets worstelt en op welke manier, is voor iedereen anders. Er is geen juiste manier van hoe je er mee omgaat.
Palliatieve zorg draait niet enkel om fysieke zorg: aandacht voor psychische en emotionele vragen is een even belangrijk thema. Zorgverleners uit de palliatieve zorg hebben veel ervaring met de gevoelens die in het ziekteproces naar boven komen. Ze hebben de nodige deskundigheid om je te helpen omgaan met angst, verdriet, boosheid, onmacht, … Naast de patiënt kan jij als mantelzorger deze noden ook ervaren.
Familie en vrienden aarzelen vaak om met iemand die ziek is te praten over het naderende afscheid en de dood, omdat ze die persoon niet willen kwetsen of hier mee willen confronteren. Weet dat het voor veel patiënten juist een opluchting kan zijn om over deze onderwerpen te kunnen en mogen praten. Maar uiteraard geldt dit niet voor iedereen.
Het is belangrijk om te kijken waar jij als mantelzorger nood aan hebt.
Contacteer eventueel een lotgenotengroep uit je regio. Veel patiënten en hun naasten vinden het heilzaam om met lotgenoten te praten. Voor een overzicht van de diverse zelfhulp- en lotgenotengroepen in Vlaanderen kan je op volgende link www.zelfhulp.be klikken.
Ook op de website van Kom op tegen Kanker vind je een lijst terug van lotgenotengroepen. Deze kan je hier raadplegen.
Aarzel niet om met je zorgverleners te praten over je gevoelens. Dat kan bijvoorbeeld je huisarts, verpleegkundige of zorgkundige zijn, maar ook een psycholoog of psychiater, een sociaal werker, een vrijwilliger palliatieve zorg …
Er worden door verschillende organisaties ook regelmatig infosessies gegeven rond dit thema. Neem bijvoorbeeld een kijkje op de website van de mantelzorgorganisaties.
Voor sommige mensen helpt het eerder om hun emoties te uiten op andere, creatieve manieren: schilderen, tekenen, schrijven, muziek maken, dansen …
Wat met waarden, normen, geloof, gebruiken en rituelen?
Ga in gesprek met jouw zorgverleners en breng hen op de hoogte van de waarden, normen, geloof, gebruiken en rituelen waar jullie belang aan hechten. Zo kunnen deze meegenomen en gerespecteerd worden doorheen het hele zorgtraject, ook bij het afscheid.
Daarnaast kan je eventueel iemand contacteren die jou hierin verder kan ondersteunen, denk bijvoorbeeld aan een spiritueel of religieus begeleider of een moreel consulent. Ook een uitvaartbegeleider kan hierin iets betekenen.
Praktische zaken die je kan voorbereiden
Na het overlijden komt er heel wat op je af. Er zullen bepaalde aangiftes moeten worden gedaan. Er volgen eventueel afspraken bij de uitvaartbegeleider, de bank en notaris. Wat met je werk? Welke abonnementen en verzekeringen moeten er worden bekeken? Wat met sociale media kanalen van je naaste? Ga daarover in gesprek met elkaar. Onderstaande geven we graag enkele tips mee van zaken die je, indien je dat wenst, samen kan voorbereiden:
- Je kan aan je naaste vragen hoe het afscheidsmoment er mag uitzien. Welke muziek of teksten wenst hij of zij tijdens dit moment? Welke foto’s mogen er getoond worden? Zijn er rituelen die belangrijk zijn? Soms kan het als mantelzorger een geruststelling zijn dat het moment eruit ziet zoals dit gewenst was.
- Bevraag of je toegang mag krijgen tot de paswoorden van sociale media kanalen zodat deze verder beheerd of afgesloten kunnen worden. Kijk hier voor meer tips rond sociale media.
- Weet dat na het overlijden bepaalde bankrekeningen geblokkeerd zullen worden. Meer informatie hierover vind je bij het thema ‘Bank en notariaat’. Bekijk bijvoorbeeld of het eventueel mogelijk is om op voorhand al bepaalde zaken te bespreken of in orde te brengen.
- Wat met nutsvoorzieningen, abonnementen en verzekeringen?