Kanker en bijwerkingen
Ook voor mantelzorgers is het belangrijk om goed geïnformeerd te zijn over wat kanker is en de mogelijke impact op jouw dierbare. In dit gedeelte vind je meer informatie over kanker, inzicht in de mogelijke effecten van deze behandelingen en waar je met je vragen terecht kan.
Wat vind je hier?
Weet dat Stichting tegen Kanker al 100 jaar mee strijdt tegen kanker (2024). Hun website biedt heel wat informatie aan over kanker waaronder hulplijnen en dergelijke. Je vindt bij hen informatie die niet enkel geldt vanaf de palliatieve fase. Neem zeker een kijkje op www.kanker.be.
Over kanker
Kanker, wat is dat eigenlijk?
Heel je lichaam bestaat uit cellen. Die cellen vernieuwen en vermenigvuldigen zich. Als cellen zich ongecontroleerd vermenigvuldigen, kan een tumor ontstaan. Die tumor kan zowel goedaardig als kwaadaardig zijn. Kwaadaardige tumoren groeien agressief en kunnen zich verspreiden naar nabijgelegen weefsels en organen. Dat is wat kanker veroorzaakt.
Je hebt verschillende soorten kankers (denk aan borstkanker, teelbalkanker, keelkanker, leukemie, melanoom, longkanker,…) en ze hebben elk een eigen traject. Meer nog, de impact van kanker verschilt van patiënt tot patiënt net zoals de reactie van het lichaam op de verschillende soorten behandelingen.
Wil je meer weten over een specifiek type kanker of heb je meer algemene vragen over kanker? Klik dan hier.
Stadia en uitzaaiingen
Je hoorde misschien al eens ‘Hij heeft kanker met uitzaaiingen’. Wat betekent dat?
Kankercellen worden in eerste instantie op één plaats gevormd. Maar kregen kwaadaardige cellen de kans om zich naar nabijgelegen organen of weefsels te verplaatsen en komen er locaties buiten de startlocatie bij, dan spreken artsen van uitzaaiingen oftewel metastasen.
Bij Stichting tegen kanker vind je veel informatie over metastasen of de verschillende stadia en welke factoren daar een rol spelen.
Klik hier voor: Wat is een metastase of uitzaaiing?
Oorzaken van kanker
Voor sommige vormen van kanker zijn risicofactoren (oorzaken) bekend, terwijl we voor andere kankers niet precies weten wat de oorzaak is. In veel gevallen geldt een combinatie van beide.
Lees hier meer over de oorzaken van kanker.
Opsporing en alarmsignalen
Georganiseerde screeningen
België organiseert drie systematische screenings (info 2024). Die systematische screenings vinden plaats binnen het kader van een bevolkingsonderzoek. De overheid nodigt je automatisch uit zodra je in aanmerking komt: Dat is voor Borstkanker, dikkedarmkanker en baarmoederhalskanker.
Laat jij je als mantelzorger ook geregeld screenen? Lees er hier meer over.
Tijdig ontdekken, geeft meer kans op genezing
Opsporing kan bepaalde vormen van kanker (of voorstadia van kanker) ontdekken lang voordat de eerste symptomen verschijnen.
Aarzel dus niet wanneer je twijfelt. Aanhoudende afwijkingen zijn alarmsignalen om jezelf of je naaste aan te sporen om zich te laten onderzoeken.
Lees hier meer over opsporing en alarmsignalen.
Therapieën
Je dierbare heeft kanker en wordt behandeld. Meestal gaat het dan over het chirurgisch verwijderen van weefsel, chemo en/of bestralingen. Deze drie vormen van therapie lichten we hieronder kort toe. Er bestaan uiteraard nog veel andere soorten therapieën.
We lijsten hieronder enkele soorten therapieën op en begeleiden je verder tot de juiste informatiebronnen indien je meer informatie wenst.
We lichten er ook enkele toe omdat er een aantal praktische tips zijn voor jou als mantelzorger. Zo weet jij waar je rekening mee kan houden als inwonende persoon, partner of mantelzorgende vriend.
- Radiotherapie (in de volksmond: ‘bestralingen’)
- chemotherapie
- immuuntherapie
- hormoontherapie
- hematopoëtische stamceltransplantatie
- doelgerichte therapie
- klinische studies
Wil je meer informatie over een van deze topics. Klik dan hier voor meer informatie.
In het kort
Wat doet chemo met kanker?
Chemotherapie is een kankerbehandeling met medicijnen die de groei van kankercellen beperken of doden door het beschadigen van hun genetisch materiaal. Het tast ook gezonde snel delende cellen aan, maar gezond weefsel herstelt beter. Chemotherapie wordt gebruikt bij bepaalde vormen van kanker en kan voor, na, of samen met andere behandelingen plaatsvinden.
Bijwerkingen
Vaak voorkomende bijwerkingen van chemotherapie zijn: vermoeidheid, haaruitval, infecties, spijsverteringsproblemen, mond- en keelproblemen, zenuw- en spierschade, gewichtsverandering, verwardheid en vruchtbaarheidsproblemen.
Daarom is het van belang dat de patiënt vóór de behandeling met zijn of haar arts overlegt om te weten op welke symptomen hij of zij moet letten.
De aanwezigheid en ernst van bijwerkingen houden geen verband met de effectiviteit van de behandeling.
Lees hier meer.
Wat moet je als mantelzorger weten over de gevolgen van chemo in je omgeving?
Na een chemotherapiekuur kunnen afvalstoffen tot maximaal een week in het lichaam aanwezig blijven. De behandelend arts, verpleegkundig specialist of oncologieverpleegkundige kan specifieke informatie geven over de duur in een individueel geval. Gedurende deze periode worden restanten van chemotherapie via urine, ontlasting, braaksel, speeksel, wondvocht, zweet, spermavocht en vaginavocht uit het lichaam uitgescheiden.
Hoewel chemotherapie schadelijk kan zijn voor gezonde mensen, zijn de risico’s voor de directe omgeving thuis minimaal. Verpleegkundigen, die regelmatig met chemotherapie werken, nemen extra beschermende maatregelen, zoals het dragen van handschoenen. Om mogelijke risico’s te minimaliseren, is het als patiënt belangrijk om familie en hulpverleners te informeren dat je chemotherapie ondergaat en hen informeert over mogelijke beschermende maatregelen. Hieronder kan je aan aantal maatregelen terugvinden.
Aan de persoon in kwestie zelf die chemo ondergaat, geven we volgende boodschap mee:
- Meld aan familie en hulpverleners dat je chemotherapie ondergaat.
- Informeer hen over de beschermende maatregelen die hieronder beschreven worden.
Het opvolgen van deze maatregelen beperkt de risico’s voor de omgeving tot een minimum en vermindert onnodige bezorgdheid. Voor eventuele vragen kan je contact opnemen met de oncologieverpleegkundigen.
Praktische tips voor thuis
Zowel voor de patiënt, de inwonende mantelzorger, de niet-inwonende mantelzorger, de zorgverleners aan huis en standaard bezoek.
Via kanker.nl kan je een heleboel praktische tips terugvinden verdeeld over verschillende thema’s.
Je leest waarom je als mantelzorger best handschoenen draagt wanneer je de was van de patiënt in de wasmachine steekt, waarom incontinentiemateriaal en ander afval best apart wordt verzameld en dat je als patiënt steeds twee maal doorspoelt na een toiletbeurt.
Klik hier voor informatie over onderstaande tips.
Het gaat onder andere over ‘De chemo verlaat je lichaam. Wat nu?’, ‘Chemotherapie in urine, ontlasting en braaksel’, ‘Chemo’, ‘therapie: schoonmaken, opruimen en wassen’, ‘Contact met anderen en seks tijdens en na chemotherapie’ en ‘Veelgestelde vragen over chemotherapie’
In het kort
Wat doet bestralingen met kanker?
Hier komt nog tekst.
Bijwerkingen
De bijwerkingen variëren per individu en het is niet precies voorspelbaar hoe iemand zal reageren op een bestraling.
De mate en aard van bijwerkingen zijn afhankelijk van verschillende factoren:
- Het bestraalde gebied.
- De dosis straling die per sessie wordt toegediend en de totale stralingshoeveelheid.
- De bestralingstechniek.
- Gelijktijdige behandelingen, zoals chemotherapie.
Er is geen verband tussen de ernst van de bijwerkingen en het succes van de behandeling zelf.
Uitwendige bestralingen
Bijwerkingen van uitwendige bestraling kunnen zijn:
- Vermoeidheid, die meestal optreedt na het einde van de behandeling.
- Problemen met eten en drinken.
- Huidklachten.
- Haaruitval.
Heeft je dierbare last van bijwerkingen? Dan is het belangrijk om dat met de arts te bespreken. Die kan medicijnen voorschrijven of doorverwijzen voor advies.
Inwendige bestralingen
Bij inwendige bestraling is er meestal minder risico op schade aan gezond weefsel rond het bestralingsgebied in vergelijking met uitwendige bestraling, waardoor ook de kans op bijwerkingen kleiner is.
Als inwendige bestraling wordt gecombineerd met uitwendige bestraling en/of chemotherapie, kunnen deze intensieve behandelingen wel meer bijwerkingen veroorzaken.
Op lange termijn kunnen bestralingen ook gevolgen hebben, zoals seksuele veranderingen of lymfoedeem. De mogelijke gevolgen zijn afhankelijk van de dosis straling en het bestralingsgebied. Bespreek dit met de arts.
Vruchtbaarheid en bestraling
Als de bestralingen plaatsvinden aan de geslachtsorganen, kan dit impact hebben op de vruchtbaarheid. De patiënt kan minder vruchtbaar of zelfs onvruchtbaar worden. Als er (nog) een kinderwens is, is het belangrijk dit vóór de behandeling met de arts te bespreken. Vaak zijn er mogelijkheden om de vruchtbaarheid bij man en vrouw te behouden.
Meer informatie over radiotherapie/bestralingen vind je hier.
Wil je meer informatie over een andere behandelmethode? Klik dan hier voor meer informatie.
Een klinische studie onderzoekt nieuwe medische technieken of behandelingen in overleg met patiënten. Na laboratorium- en dierproeven wordt, bij overtuigende voorlopige resultaten, de nieuwe aanpak getest op een groep patiënten. Het doel is om de effectiviteit, toxiciteit en mogelijkheid van verbetering ten opzichte van de standaardbehandeling te beoordelen. Alleen goed geïnformeerde vrijwilligers die uitdrukkelijk toestemming geven, kunnen deelnemen.
Niet alle patiënten komen in aanmerking; er gelden strikte medische criteria, zoals het type aandoening, leeftijd, algemene gezondheid, ziekteverloop en behandelingsrespons.
Bron: Stichting tegen Kanker
Potentiële reacties op behandelingen
Elke behandelmethode brengt andere neveneffecten of reacties met zich mee. Daarnaast reageert elk lichaam anders én op zijn eigen tempo op de behandeling(en).
Enkele veel voorkomende reacties op specifieke behandelingen
Veel voorkomende neveneffecten in het algemeen
Vermoeidheid bij kanker is een blijvend gevoel van uitputting dat te maken heeft met de ziekte zelf of de behandeling ervan. Het maakt het lastig om normaal te functioneren en is anders dan gewone vermoeidheid omdat het intenser is, langer aanhoudt en moeilijker te verlichten is met rust of slaap.
Vermoeidheid bij kanker heeft verschillende vormen:
- Lichamelijke vermoeidheid: de patiënt voelt zich moe in het lichaam.
- Mentale vermoeidheid: de patiënt heeft moeite om helder te denken.
- Emotionele vermoeidheid: de patiënt voelt zich emotioneel uitgeput.
- Verminderde interesse en motivatie: de patiënt heeft minder zin in dingen en voelt zich minder gemotiveerd.
Veel mensen met kanker hebben last van vermoeidheid, en het kan een grote invloed hebben op de kwaliteit van leven en het dagelijks functioneren van de patiënten en hun naasten. Behandeling van vermoeidheid is moeilijk omdat we niet precies weten waarom het gebeurt en er vaak meerdere factoren een rol spelen.
Vermoeidheid komt voor in alle stadia van kanker, maar hier richten we ons op de vermoeidheid van de palliatieve patiënt. 40% tot 100% van de patiënten met uitgezaaide kanker, ervaren vermoeidheid. Gemiddeld heeft 74% van de patiënten last van vermoeidheid. In de laatste veertien dagen voor het overlijden stijgt dit percentage tot 86%. Vrouwen geven vaker vermoeidheid aan dan mannen, en jongere patiënten ervaren het vaker dan oudere patiënten. Vermoeidheid bij ouderen wordt soms onderschat, omdat ze geneigd zijn hun vermoeidheid toe te schrijven aan hun leeftijd.
Wat kan de patiënt doen?
- Er bestaan verschillende medicatie die kunnen helpen om vermoeidheid te verminderen, maar wat helpt, verschilt per patiënt. Praat hierover met de behandelende arts.
- Balans vinden tussen fysieke activiteit en rust.
- Focus op wat wel nog kan.
- Stel prioriteiten.
- Volg een vast dagritme.
- Wissel lichamelijke, sociale, cognitieve en ontspannende activiteiten af.
- Training
- Volg een trainingsprogramma met kinesist of revalidatieprogramma, aangepast aan wat jij aankan.
- Als je vaak in bed ligt, probeer dan zo veel mogelijk op te staan.
- Zoek ontspanning zoals een massage, visualisatie, naar muziek luisteren, of lezen.
- Praat met iemand die je kan helpen met de emotionele kant van vermoeidheid.
- Als je werkt, overleg dan met je arts, arbeidsgeneesheer of mutualiteit over een aangepast werkschema.
Haaruitval tijdens chemotherapie is bijna altijd tijdelijk, maar het kan als zeer confronterend worden ervaren. Er zijn verschillende opties om hiermee om te gaan. Sommigen kiezen voor een pruik. Anderen bedekken hun hoofd liever met sjaaltjes, hoeden, voorgeknoopte kapjes enzovoort;
Verschillende mutualiteiten betalen een deel van de kosten voor een pruik terug. Hieraan zijn een aantal voorwaarden verbonden. Vaak is een percentage van kaalheid nodig en hangt er een maximumbedrag aan vast.
Lees hier meer over de financiële tussenkomsten.
Wimpers en wenkbrouwen:
Wimpers en wenkbrauwen kunnen los laten door chemotherapie. Dit gebeurt vaak wat later dan het uitvallen van het hoofdhaar. Wimpers en wenkbrauwen zijn sprekend voor het gezicht. Camouflage van wimpers of wenkbrauwen kan door middel van make-up, kunstwimpers en -wenkbrauwen en tatoeage/permanente make-up. Indien dit je stoort, kan je terecht bij een (gespecialiseerde) schoonheidsspecialist hoe het verlies van wimpers of wenkbrauwen met make-up zo goed mogelijk te camoufleren is.
Brontekst: Hier worden ook tussenkomsten besproken. Weet wel dat deze gelden in Nederland, niet in Vlaanderen.
Een groot deel patiënten ervaart lymfoedeem als gevolg van een kankerbehandeling, vaak gekend als een ‘dikke arm’ of ‘dik been’. Dit kan het vinden van passende kleding moeilijk maken.
Wat is lymfoedeem?
Lymfoedeem ontstaat door de ophoping van lymfevocht in weefsels, als gevolg van een verstoring in het transport of de afvoer van het lymfevocht. Dit kan leiden tot zwelling op verschillende plaatsen in het lichaam, bij kankerpatiënten vooral in de armen of benen. Het kan ook ontstaan in de borstkas, schaamstreek of het gezicht.
Hiervoor bestaat aangepaste kledij. Deze is ontworpen met wijder vallende mouwen en heeft geen spannende pijpen, waardoor het comfortabeler is.
Meer informatie over lymfoedeem
Hier vind je meer informatie.
De behandeling van kanker heeft vaak aanzienlijke gevolgen op je lichaam. Denk aan chemo. Deze behandelingen maken geen onderscheid tussen tumorcellen en andere snel delende cellen in het lichaam, zoals de cellen die de huid en nagels vernieuwen. Hierdoor ervaren veel mensen uitdroging en verhoogde gevoeligheid van de huid.
Hoe kan je als mantelzorger of als patiënt zelf de huid verzorgen?
We geven enkele tips:
- Reinig de huid elke avond met zachte reinigingsmelk.
- Hydrateer je huid zowel ‘s ochtends als ‘s avonds met een hydraterende melk of crème, vooral na het nemen van een douche of bad.
- Kies voor een douche in plaats van een bad en gebruik lauw water. Te veel en te warm water droogt de huid enkel maar meer uit.
- Gebruik verzorgingsproducten (zoals crèmes, lotions, zeep, shampoo) met een neutrale pH-waarde. Vraag advies aan je apotheker of het verzorgend team bij het kiezen van geschikte producten, vooral als je last hebt van rode plekken, bloedingen of jeuk bij het scheren of epileren.
- Vermijd blootstelling aan de zon en gebruik als je naar buiten gaat, om de twee of drie uur een zonnecrème met een hoge beschermingsfactor (50+). Vraag ook hier zeker raad bij je zorgverlener.
- Gebruik geen chemische parfums of deodorants.
- Kies hydraterende make-up producten, zoals vloeibare fond-de-teint in plaats van poeder, om extra uitdroging te vermijden.
Sommige vormen van chemotherapie veroorzaken afwijkingen aan de nagels, zoals ribbels, broosheid of nagels die loskomen.
Hand- en voetkoeling kan eventueel helpen om dergelijke problemen te voorkomen, maar het is oncomfortabel en de doeltreffendheid is niet gegarandeerd. De handen en/of voeten worden dan gekoeld met een (hand)schoen met koelvloeistof.
Enkele tips voor patiënten om de nagels te verzorgen:
- Week je handen en/of voeten enkele minuten in lauw water voordat je je nagels knipt.
- Gebruik een nagelvijltje in plaats van een schaar.
- Masseer je nagels regelmatig met lichaamsolie.
- Vraag advies aan je apotheker of het verzorgend team.
- Gebruik nagellak die de nagel verstevigt.
Bron: Stichting tegen Kanker
Informatie: Kanker – lief voor je lijf – beauty
Bekijk de brochure van Stichting tegen Kanker: Download de brochure
Waar kan ik terecht met vragen als patiënt en mantelzorger?
Op het internet vind je een heleboel informatie terug. Misschien is die naar jouw aanvoelen niet gedetailleerd genoeg of is de toelichting te medisch opgesteld. Wil je je vraag gewoon kunnen stellen, dan zijn er in Vlaanderen twee grote hulplijnen.
Lijn Kankerinfo: 0800 15 802
Deze hulplijn is een initiatief van Stichting tegen Kanker.
Professionele medewerkers helpen je verder met jouw vragen over kanker. Onder hen zijn huisartsen, psychologen, maatschappelijk assistenten en verplegend personeel met specialisatie in oncologie. Als het nodig is, geven ze jouw vragen door aan andere professionals van de Stichting.
Je kan hen bellen met al je vragen in verband met kanker zoals:
- Algemene medische informatie over kanker
- Preventie en opsporing van kanker
- Behandelingen en onderzoeken
- Communicatie met het verzorgend personeel: de juiste vragen stellen
De dienst Kankerinfo biedt ook emotionele ondersteuning, met betrekking tot kanker. Je kan strikt vertrouwelijk praten over je hoop, twijfels, ervaringen en problemen. Als het nodig is, verwijzen ze door naar psychologen met specialisatie in oncologie.
Je kan op drie manieren contact opnemen:
- Bellen naar Kankerinfo op 0800 15 802
- Het vragenformulier invullen
- Kankerinfo vragen om contact met je op te nemen, via het contactformulier
Meer informatie over Kankerinfo via Stichting tegen Kanker.
De Kankerlijn: 0800 35 445
Deze hulplijn is een initiatief van Kom op tegen Kanker.
Je kan op drie manieren contact opnemen:
- (Anoniem) bellen naar 0800 35 445 tijdens de kantooruren
- Mailen via het formulier op de website
- Chatten via de website
De Kankerlijn in cijfers
De Kankerlijn werd in 2021 bijna 2500 keer gecontacteerd. Uit cijfers blijkt dat bijna de helft van de vragen en oproepen gaan over psychisch-emotionele kwesties. Veel vragen gaan over borstkanker.
Bij de Kankerlijn kun je ook terecht in andere talen zoals Marokkaans-Arabisch en Berbers.